อาหารเจมงคล เป็นอาหารที่มีแนวคิดมาจากการหลีกเลี่ยงการเบียดเบียนสิ่งมีชีวิตและการบริโภคอาหารที่ก่อให้เกิดโทษต่อตนเองและสิ่งแวดล้อม หลักการสำคัญของการกินเจคือการงดบริโภคเนื้อสัตว์และอาหารที่มีส่วนประกอบของสัตว์ รวมถึงการงดเว้นวัตถุดิบที่มีกลิ่นฉุนซึ่งถือว่ารบกวนสมาธิและจิตใจให้ไม่สงบเรียบร้อย

อาหารที่ควรงดในช่วงกินเจมีดังนี้
1. เนื้อสัตว์และผลิตภัณฑ์จากสัตว์
หัวใจหลักของการกินเจคือการงดเว้นการบริโภคเนื้อสัตว์ทุกชนิด รวมถึงผลิตภัณฑ์ที่มาจากสัตว์ เช่น
เนื้อวัว เนื้อหมู เนื้อไก่ และสัตว์ปีกทุกชนิด
ปลาและสัตว์ทะเลอื่น ๆ เช่น กุ้ง ปู หมึก
ไข่ นม และเนย ซึ่งถึงแม้ไม่ได้ทำร้ายสัตว์โดยตรงแต่ก็ถือว่าเป็นผลผลิตที่ได้จากสัตว์
เจลาติน ซึ่งมักทำจากกระดูกสัตว์
2. ผักที่มีกลิ่นฉุน
ในการกิน อาหารเจ มังสวิรัติ มีข้อกำหนดให้หลีกเลี่ยงการบริโภคผักที่มีกลิ่นแรง เนื่องจากเชื่อว่าผักเหล่านี้ส่งผลต่อพลังงานในร่างกายและจิตใจ โดยผักที่มีกลิ่นฉุนได้แก่
กระเทียม: ทั้งกระเทียมสดและกระเทียมแห้ง
หอม: เช่น หอมแดง หอมใหญ่ ต้นหอม
กุยช่าย: มีรสและกลิ่นฉุนเฉพาะตัว
ใบยาสูบ: รวมถึงผลิตภัณฑ์ที่มาจากยาสูบเช่น บุหรี่ ซึ่งจัดเป็นวัตถุที่มีกลิ่นแรง
หลักเกียว: คล้ายหัวหอมและมีคุณสมบัติทางกลิ่นที่แรง
3. เครื่องปรุงที่มีส่วนผสมจากสัตว์
น้ำปลา: เนื่องจากทำจากปลาหรือส่วนผสมของสัตว์ทะเล
ซอสหอยนางรม: ซึ่งทำจากหอยนางรม
กะปิ: ทำจากกุ้งหรือส่วนผสมของสัตว์ทะเล
น้ำมันหมูและน้ำมันที่ทำจากไขมันสัตว์: ห้ามใช้ในการปรุงอาหารเจ
4. ผลิตภัณฑ์ที่ผ่านกระบวนการแปรรูปจากสัตว์
เนยเทียมบางชนิดที่มีไขมันจากสัตว์ผสมอยู่
ขนมปังหรือเค้กที่ใช้ไข่หรือผลิตภัณฑ์นมเป็นส่วนผสม
ไอศกรีมที่ทำจากนม หรือวัตถุดิบจากสัตว์
5. เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
การดื่มแอลกอฮอล์จะถูกงดในช่วงการกินเจ เนื่องจากเครื่องดื่มเหล่านี้มีฤทธิ์กระตุ้นจิตใจและส่งผลให้จิตใจฟุ้งซ่าน ไม่สงบ นอกจากนี้ยังเชื่อว่าแอลกอฮอล์ทำให้ร่างกายอ่อนแอและส่งผลเสียต่อสุขภาพ อาหารเจ มังสวิรัติ
6. อาหารที่ผ่านการปรุงด้วยเครื่องเทศรสจัด
แม้ว่าเครื่องเทศบางชนิดจะไม่ได้มีกลิ่นฉุนอย่างที่ห้ามไว้ข้างต้น แต่เครื่องเทศที่มีรสจัดจ้านเช่น พริกไทย ขิง หรือพริกก็มักจะถูกงดใช้ในการปรุงอาหารเจเช่นกัน เพราะส่งผลต่อจิตใจและอารมณ์
7. ของดิบหรือของแช่แข็ง
การกินอาหารที่ไม่ปรุงสุกหรือที่แช่แข็งนานจะถูกมองว่าไม่บริสุทธิ์หรือไม่เหมาะสมในการบริโภคช่วง อาหารเจ มังสวิรัติ เนื่องจากเชื่อว่าจะมีสารพิษหรือพลังงานที่ไม่ดีตกค้างอยู่ในอาหาร ทำให้การปฏิบัติธรรมและการถือศีลไม่สมบูรณ์
อาหารที่ควรรับประทานในช่วงเจ
อาหารที่ปรุงจากพืชเป็นหลัก เช่น เต้าหู้ ถั่วต่าง ๆ และเห็ด
ผักและผลไม้สดที่ไม่มีส่วนผสมของเนื้อสัตว์หรือผลิตภัณฑ์จากสัตว์
อาหารที่ไม่มีกลิ่นฉุนหรือใช้เครื่องปรุงที่เหมาะสมสำหรับอาหารเจ เช่น ซีอิ๊วขาวและเกลือ
อาหารเจมงคล การกินเจจึงไม่เพียงเป็นเรื่องของการงดเว้นอาหารบางประเภท แต่ยังเกี่ยวข้องกับการฝึกฝนจิตใจ การมีเมตตาต่อสัตว์ และการปฏิบัติตามหลักธรรมเพื่อเสริมสร้างความสงบในใจ